SÖZCÜK GRUPLARI

Bir dildeki anlamlı en küçük söz birliklerine sözcük adı verilir. Sözcükler cümle içinde başka sözcüklerle anlam ilişkileri kurarak gruplar oluşturur. Türkçede başlıca şu sözcük grupları şunlardır:

İkilemeler

Anlamı güçlendirmek için aynı sözcüklerin tekrarlanması, anlamları birbirine yakın, karşıt olan veya sesleri birbirini andıran kelimelerin yan yana kullanılmasıyla oluşan sözlere ikileme denir.

“Yağmur, yavaş yavaş şiddetini artırıyordu.”

“Doğru dürüst bir iş bulamamış.”

“Aşağı yukarı yarım saat sonra kasabaya ulaşırız.”

Deyimler

Anlatımı güçlendirmek, söze güzellik katmak amacıyla birden çok sözcüğün genellikle mecaz anlama gelecek biçimde kaynaşmasıyla oluşan sözlere deyim denir. Deyimler, kalıplaşmış olduğundan onu oluşturan sözcükler değiştirilemez.

 “Müdür beyi görünce nedense dili çözülüverdi.”

“Küçük çocuk, koca adamları parmağında oynatıyor.”

“Ağaçları bıçağıyla kazıdığını gördüğümden bu yana iyice gözümden düştü.”

Atasözleri

Yıllara dayalı bilgi, birikim ve deneyim sonucu söylenen özlü sözlere atasözü adı verilir. Atasözlerinin söyleyeni belli değildir. Ayrıca atasözleri genel anlamlar içerir ve yargı bildirir. Atasözlerinin de kalıplaşmış bir yapısı olduğundan onları oluşturan sözcüklerin yerine başka sözcükler getirilemez.

“El, elin eşeğini türkü söyleyerek arar.”

“Minareyi çalan, kılıfını hazırlar.”

“Gün doğmadan neler doğar.”

 “İşleyen demir ışıldar.”

SIFAT TAMLAMASI

Bir sıfatın bir ismi tamlamasıyla oluşan tamlamalara sıfat tamlaması denir.

“Kuru ekmekleri ufalayarak pencereme koymuştum.”

“Sabahleyin iki güvercin pencereme kondu. Minicik gagalarıyla ekmek kırıntılarını yemeye başladı.”

İSİM TAMLAMASI

Anlamca ilgili en az iki ismin birbirini tamamlaması sonucu oluşan tamlamalara isim tamlaması adı verilir. İsim tamlamaları  tamlayan ve  tamlanandan oluşur.

Onlar-ın              ev-leri      

tamlayan eki      iyelik eki

Tamlayan         Tamlanan

1. Belirtili İsim Tamlaması

Tamlayanın, tamlayan ekini, tamlananın da tamlanan ekini aldığı isim tamlamasıdır.

“Kamyonun kasasında iri iri karpuzlar vardı.”

Kamyon-un        kasa-sı

tamlayan eki     tamlanan eki

tamlayan           tamlanan

“Kitabın arasından bir mektup çıkmış.”

“Çocuğun gözleri ışıl ışıldı.”

“Irmağın suyu buz gibiydi.”

“Bilgisayarın monitörünü yenilemeliyiz.”

2. Belirtisiz İsim Tamlaması

Tamlayanın  ek almayıp, tamlananın  ek aldığı isim tamlamasıdır.

“Çocukken tren yolculuğunu çok severdim.” cümlesinde “tren yolculuğu” tamlaması belirtisiz isim tamlamasıdır.

Tren yolculuk(ğ)-u

tamlanan eki

tamlayan tamlanan

“Öğleyin buğday tarlasına gittik.”

“Çocuk ayakkabıları daha pahalı oluyor.”

3. Takısız İsim Tamlaması

Takısız isim tamlamalarında tamlayan da tamlanan da kendi eklerini almaz. Takısız isim tamlamalarında tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını veya neye benzediğini bildirir.

“Yün çorap” tamlamasında tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını; “aslan asker” tamamlamasında ise tamlayan, tamlananın neye benzediğini bildirmektedir.

 

 

 

BİRLEŞİK FİİL GRUBU

Bir tanesi fiil olmak koşuluyla birden çok sözcükten oluşan fiillere birleşik fiil denir. Birleşik fiiller, birden çok kelimeden oluştuğu için birer kelime grubudur. Yardımcı fiillerle yapılan “hasta olmak, merak etmek, sabretmek, hissetmek” gibi birleşik fiillerle herhangi bir fiille başka bir sözcüğün anlamca kaynaşıp kalıplaşmasıyla oluşan “hata yapmak, göze girmek, meydana gelmek, varsaymak, karar vermek” gibi birleşik fiiller birer kelime grubudur. Deyimler bu gruba girer.

FİİLİMSİ GRUBU

Fiilimsilerin kendinden önceki veya sonraki sözcüklerle oluşturdukları gruplara “fiilimsi grubu” denir.

İsim-fiil grubu

Fiillere “-ma-(y), -ış. -mak” eklerinden birinin getirilmesiyle isim fiil yapılır. İsim fiiller bazen grup oluşturabilir.

“Çocuğun şiir okuyuşunu beğendim.”

“Yazı yazmak kolay değildir.”

Sıfat-fiil grubu

Fiillere “-an, -ası. -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” eklerinden birinin getirilmesiyle sıfat fiil yapılır. Sıfat fiiller grup oluşturur.

“Ülkesini seven insan, vergisini verir.”

“Okunacak kitaplar masada duruyordu.”

Zarf-fiil grubu

Fiillere “-a, -ıp, -arak, -dıkça, -madan, -alı, -maksızın, -r …-mez …” eklerinden birisinin getirilmesiyle zarf fiil yapılır. Zarf fiiller grup oluşturabilir.

“Kapıyı kapatıp geliyorum.”

“Hava karardıkça yürümek güçleşiyordu.”

BAĞLAMA, EDAT, ÜNLEM GRUPLARI

Bağlaçlar, edatlar ve ünlemler grup oluşturabilir.

“Şiiri ve romanı çok severim.”

“Arkadaşın da senin gibi üzgündü.”

“Ey Türk gençliği!

UNVAN VE SAYI GRUPLARI

Unvan bildiren sözcüklerle sayı adları grup oluşturabilir.

“Ayşe Hanım, birazdan gelecek.”

“Bu sokakta on sekiz ev var.”

“Sınavdan dört yüz altmış üç puan almış.”